Zakończenie w listopadzie 2020 r. Powszechnego Spisu Rolnego 2020, Główny Urząd Statystyczny ogłosił mianem „spektakularnego sukcesu statystycznego”, który został osiągnięty dzięki zaangażowaniu wielu ludzi i instytucji wspierających działania GUS, w tym Gminnych Biur Spisowych [1]. Okoliczność przekazania w grudniu 2020 r. informacji o wstrzymaniu wypłat nagród spisowych dla Gminnych Komisarzy Spisowych pokazała, że powyższy komunikat stanowi dla niektórych osób jedyną rekompensatę za zaangażowanie w wykonywanie prac spisowych.

Decyzja Kierownictwa Głównego Urzędu Statystycznego

W grudniu zeszłego roku samorządy otrzymały pismo z Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące nieprzyznania nagrody dla Gminnego Komisarza Spisowego oraz zwrotu części dotacji PSR 2020. Kierownictwo GUS zdecydowało o dokonaniu zwrotu środków finansowych przekazanych na nagrody spisowe dla Gminnych Komisarzy Spisowych w ramach dotacji PSR 2020 i jednoczesną możliwością otrzymania nagród przez członków Gminnych Biur Spisowych w ramach posiadanych środków finansowych. W ww. piśmie Zastępcy Wojewódzkich Komisarzy Spisowych powołują się na negatywną opinię większości wojewodów lub brak pozytywnej opinii od pozostałych wojewodów, a także na przyjętą w spisach powszechnych zasadę stosowania w skali kraju jednolitych rozwiązań. Dnia 12 stycznia 2021 r. minął termin na dokonanie zwrotu do GUS kwoty nagrody dla Gminnych Komisarzy Spisowych oraz ewentualnej niewydatkowanej kwoty.

Finansowanie prac spisowych

W ramach wydatków osobowych, składających się na wydatki spisowe finansowane z budżetu państwa oraz ze środków Unii Europejskiej, mogły być finansowane:

1. wynagrodzenia pracowników jednostek służb statystyki publicznej wykonujących prace spisowe;
2. dodatki za wykonywanie prac spisowych („dodatki spisowe”), lub jednorazowa nagroda za wykonywanie prac spisowych („nagroda spisowa”), dla pracowników jednostek służb statystyki publicznej i jednostek samorządu terytorialnego oraz zastępców komisarzy spisowych;
3. nagroda spisowa dla komisarzy spisowych.

Gminnym komisarzem spisowym jest kierujący na terenie gminy pracami spisowymi – odpowiednio wójt, burmistrz, prezydent miasta.

Zgodnie z art. 23 ust. 4 ustawy o powszechnym spisie rolnym w 2020 r.[2] dodatek spisowy lub nagroda spisowa miały być przyznawane przy uwzględnieniu:

1. funkcji pełnionej w spisie rolnym;
2. zakresu i złożoności wykonywanych zadań;
3. stopnia odpowiedzialności za realizowane zadania;
4. liczby podległych osób wykonujących prace spisowe w ramach spisu rolnego;
5. inicjatywy i zaangażowania w wykonywanie prac spisowych.

Z brzmienia powołanego powyżej przepisu można wnioskować, że zawarty w nim katalog kryteriów przyznawania nagrody spisowej ma charakter zamknięty i zindywidualizowany. Tymczasem, w pismach Zastępców Wojewódzkich Komisarzy Spisowych powołano się na przesłanki niewystępujące w przepisach ustawy o powszechnym spisie rolnym w 2020 r., tj.:

• opinię wojewodów (negatywną lub brak pozytywnej) – wbrew zamkniętemu charakterowi katalogu kryteriów określonego w art. 23 ust. 4 ustawy o powszechnym spisie rolnym w 2020 r. oraz
• zasadę stosowania w skali kraju jednolitych rozwiązań (co należy uznać za uchybienie zindywidualizowanemu charakterowi nagród spisowych).

Ocena zaistniałej sytuacji

W mojej ocenie, w świetle przepisów ustawy o powszechnym spisie rolnym w 2020 r., powołane przez GUS okoliczności nie stanowiły wystarczającej i uzasadnionej podstawy prawnej do podjęcia przez kierownictwo GUS decyzji o nieprzyznaniu nagrody dla Gminnego Komisarza Spisowego oraz zwrocie części dotacji PSR 2020 przedstawionej w pismach Zastępców Wojewódzkich Komisarzy Spisowych.

Ponadto, przekazana w pismach Zastępców Wojewódzkich Komisarzy Spisowych informacja o tym, że „Członkowie Gminnych Biur Spisowych mogą otrzymać nagrody w ramach posiadanych środków finansowych”, przy jednoczesnym nieprzyznaniu nagród spisowych dla komisarzy spisowych, wywołuje uzasadnione wątpliwości w zakresie zgodności takiego rozwiązania z zasadą równości wobec prawa.

Trudno również oprzeć się wrażeniu, że odwoływanie się w pismach Zastępców Wojewódzkich Komisarzy Spisowych do negatywnej opinii większości wojewodów lub braku pozytywnej opinii od pozostałych wojewodów stanowi przerzucenie odpowiedzialności za brak wypłaty nagród dla GKS właśnie na wojewodów. Za wątpliwe uzasadnienie braku wypłat dla wszystkich Gminnych Komisarzy Spisowych należy też uznać powoływanie się na zasadę stosowania w skali kraju jednolitych rozwiązań. Nie sposób zatem dziwić się, że zaistniała sytuacja wywołała wśród samorządowców rozżalenie i rozgoryczenie, a także zniechęcenie względem przeprowadzania przyszłych spisów. A od kwietnia tego roku czeka nas przecież przeprowadzenie narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań.[3]

Przypisy:

[1] Por. wpis na stronie internetowej PSR 2020 dostępny pod adresem: https://spisrolny.gov.pl/.

[2] Ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o powszechnym spisie rolnym w 2020 r., Dz.U. z 2019 r. poz. 1728 ze zm.

[3] Na podstawie ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r., Dz.U. z 2019 r. poz. 1775 ze zm.