Wydaje się, że można zaryzykować stwierdzeniem, że Polacy są w „szczycie” procesu szczepienia przeciwko COVID-19, dlatego pozostajemy w obrębie tego zagadnienia. Dziś o pewnym akcie prawnym, właśnie w poruszającym się w temacie szczepień, podjętym przez władze samorządowe jednego z polskich miast. Zapraszam do lektury.

Tuż przed długim majowym weekendem media donosiły o podjęciu przez Radę Miejską Wałbrzycha uchwały o wprowadzeniu obowiązkowych szczepień przeciwko COVID-19. Z informacji przekazywanych przez środowiska medyczne wynika jasno, że najskuteczniejszą bronią na dziś w walce z tą chorobą są szczepienia. Od jakiegoś czasu trwa kampania promująca szczepienia, więc postanowili się do niej włączyć radni Miasta Wałbrzycha podejmując ww. uchwałę. Gorącym orędownikiem podjęcia uchwały był również sam Prezydent Miasta (z wykształcenia lekarz). Trudno odmówić autorom uchwały chęci i zaangażowania w walce z pandemią, a sam kierunek podjętych działań nastawiony na przekonanie jak największej liczby osób do szczepienia również musi spotkać się z aprobatą. Jednak nie tędy droga. Choć legalność uchwały dopiero zostanie zbadana przez wojewodę dolnośląskiego w trybie nadzorczym, to wszystko wskazuje na to, że uchwała tego typu (pierwsza w skali kraju) nie jest zgodna z prawem.

Przepisy porządkowe receptą na COVID?

Jako podstawę prawną podjętej uchwały wskazano art. 40 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2020 r. poz. 713 ze zm.): „W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego”. Jest to zatem przepis upoważniający radę do wydawania przepisów porządkowych na terenie gminy. Wydaje się więc, że tematyka wydawanych na tej podstawie przepisów porządkowych jest dość wyraźnie określona (ochrona życia lub zdrowia obywateli,  zapewnienie porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego), choć w doktrynie i orzecznictwie można spotkać się z poglądami wskazującymi na pewną niedookreśloność ww. kategorii wskazanych przez ustawodawcę. Zostawmy to jednak i skupmy się na kazusie wałbrzyskim.

Treść uchwały bez większego trudu można namierzyć w Internecie. Przyjrzyjmy się kluczowemu jej zapisowi: „1. Wprowadza się obowiązek wykonywania szczepień przeciwko COVID-19 przez mieszkańców Miasta Wałbrzycha powyżej 18 roku życia oraz inne osoby powyżej 18 roku życia, które nie zamieszkują w Wałbrzychu, a wykonują pracę na terenie miasta Wałbrzycha”. Uchwała, zgodnie z wolą radnych, ma obowiązywać do czasu wejścia w życie przepisów prawa powszechnie obowiązującego ustanawiających obowiązek szczepień przeciwko COVID-19 w całym kraju.

Niestety, moim zdaniem, uchwała jest jednak wadliwa. Rada nie miała podstaw do wydawania przepisów porządkowych w tym zakresie. Co prawda, obowiązkowe szczepienia mieszczą się w zakresie materialnym przepisów porządkowych, a zatem dotyczą ochrony życia lub zdrowia obywateli. Problem pojawia się w kontekście pozostałych przesłanek. Po pierwsze, przepisy wprowadzone przez Radę dotykają materii, która jest już uregulowana przepisami prawa. Chodzi tu o przepisy Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych z dnia 18 sierpnia 2021 r. (Dz. U. 2018 r. poz. 753). Po drugie, zagrożenie dla zdrowia lub życia, o którym mowa w przepisie nie ma charakteru lokalnego.

Za przyjęciem powyższych wniosków przemawia dorobek orzecznictwa, jak np.

– „Niezbędność ochrony życia lub zdrowia obywateli nie może być uzasadniana tym, że obowiązujące regulacje prawne są niewystarczające. Przepisy porządkowe nie mogą bowiem prowadzić do uzupełnienia (poprawienia), regulacji ustawowych w danym zakresie” (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 24 listopada 2020 r., sygn. akt II SA/Gl 1038/20),

– „Przepisy porządkowe mogą być wydawane tylko w wyjątkowych, ściśle określonych przez analizowaną regulację okolicznościach. Oznacza to, że na podstawie takiej regulacji można ustanawiać zakazy i nakazy, które bezpośrednio służą realizacji wskazanych przez ustawodawcę przesłanek. O „zakresie nieuregulowanym” można mówić na gruncie przepisu art. 40 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym wyłącznie wtedy, gdy w systemie prawa powszechnie obowiązującego nie ma innych regulacji zezwalających na eliminację dostrzeżonych przez gminę, niepożądanych w myśl tego przepisu zjawisk” (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 22 grudnia 2014 r., znak: WNK.DW.IV.4131.28.2014).

Warto również zwrócić uwagę, że uchwała nie przewiduje żadnych sankcji za jej naruszenie, choć z drugiej strony ich wyegzekwowanie byłoby i tak bardzo trudne.

Powodem do niepokoju są również zapowiedzi lokalnych władz sugerujące, że osoby nieszczepione mogą spotkać się z pewnymi utrudnieniami w dostępie do usług publicznych. Taka sytuacja byłaby po prostu dyskryminacją.

Co dalej z uchwałą? Uchwała została podjęta i trafiła do oceny wojewody, który w ramach swoich uprawnień nadzorczych będzie oceniał, czy jest ona zgodna z prawem czy nie. Zapewne za jakiś czas dowiemy się jak potoczyły się losy tej uchwały. Jednak bez względu na to, jakie orzeczenie wyda organ nadzoru, z pewnością będzie ono miało bardzo istotne znaczenie dla zapędów podmiotów tworzących lokalne prawo. Nie jest wykluczone, że sami mieszkańcy będą zmierzali do wyeliminowania z obrotu tej uchwały składając skargi do sądu administracyjnego w trybie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym.