Okres wakacyjny, który pozwala złapać chwilę oddechu po intensywnym „samorządowo” półroczu zdaje się być dobrym momentem, by powrócić do tematu sygnalistów. Co prawda nie jest to zagadnienie, które na dzień dzisiejszy w ogólnym przekazie wysuwa się na początek listy nowych zadań dla samorządów, tym niemniej gorąco zachęcamy do niezapominania o nim. Pamiętać bowiem musimy, że zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2019/1937 z dnia 23 października 2019r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. U. U.E. L 305/17, zwana dalej „Dyrektywą”) państwa członkowskie, w tym Polska, zostały zobowiązane do wdrożenia do systemu krajowego systemu ds. sygnalistów do dnia 17 grudnia 2021r. Upływ terminu nie oznacza bynajmniej, by obowiązek ten się zdezaktualizował – wręcz przeciwnie, zdaje się, że ustawodawca będzie podejmował kroki, by jak najszybciej powyższy obowiązek wypełnić. Przejawem działania podjętego przez krajowego prawodawcę jest opublikowanie drugiego już projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa z dnia 6 kwietnia 2019r. (o założeniach pierwszego projektu ustawy pisaliśmy tutaj – link).  Czy wprowadza on jakieś „nowości” w stosunku do pierwszego projektu? Zdecydowanie tak.

Na wstępie należałoby zwrócić uwagę na zagadnienie, które jest „ostatnie” w ustawie, czyli vacatio legis. Nowy projekt ustawy zakłada wydłużenie okresu wejścia w życie przepisów dotyczących sygnalistów do dwóch miesięcy od dnia jej ogłoszenia – w poprzednim projekcie ustawodawca zakładał 14 dni. Co więcej, obowiązek ustalenia procedury przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych ma zostać zrealizowany przez podmioty zobowiązane w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy. W związku z czym można by stwierdzić, że podmioty zobowiązane mają de facto uzyskać 3 miesiące na przygotowanie całego systemu ds. sygnalistów. Przy czym należy mieć na uwadze, że dla procedury wewnętrznej przewidziane są obligatoryjne konsultacje z zakładowymi organizacjami związkowymi lub przedstawicielami osób świadczących pracę na rzecz podmiotu prawnego, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego podmiotu prawnego, jeżeli w tym podmiocie prawnym nie działa zakładowa organizacja związkowa trwającymi nie krócej niż 7 dni i nie dłużej niż 14 dni od dnia przedstawienia przez podmiot prawny projektu procedury wewnętrznej. Jednocześnie procedura wewnętrzna wchodzi w życie po upływie 2 tygodni od dnia podania jej do wiadomości osób wykonujących pracę, w sposób przyjęty w danym podmiocie prawnym. Tym samym zdaje się, że dodatkowy miesiąc na ustalenie procedury przewidziany przez ustawodawcę to tak naprawdę czas na jej konsultacje i wejście w życie. W związku z czym, by nie przekroczyć terminu konieczne będzie opracowanie przez podmioty zobowiązane projektów procedur już na dzień wejścia w życie ustawy.

Kolejną istotną z perspektywy jednostek samorządu terytorialnego nowością w projekcie ustawy o sygnalistach jest wprowadzenie szeroko postulowanego zwolnienia „małych gmin” z obowiązku wprowadzenia procedury wewnętrznej. Zgodnie z założeniami projektu, obowiązkiem wprowadzenia procedury wewnętrznej nie będą objęte urzędy lub jednostki organizacyjne gminy liczącej mniej niż 10 000 mieszkańców. W przypadku zaś większych jednostek samorządu terytorialnego urząd lub jednostka organizacyjna jst będą zwolnione z obowiązku wprowadzenia procedury wewnętrznej, jeżeli na ich rzecz pracę wykonuje mniej niż 50 osób. Zwolnienie z obowiązku wprowadzenia procedury wewnętrznej w „małych gminach” nie oznacza bynajmniej zakazu jej wprowadzenia – podmioty te będą mogły ustanowić procedurę wewnętrzną, przy czym kwestia ta pozostaje w zakresie ich uznania. W kontekście wyłaniającej się potrzeby dokonania analizy poszczególnych podmiotów na rzecz, których świadczona jest praca (a więc w uproszczeniu – pracodawców) w ramach struktury danej jst należy zwrócić uwagę na projektowany przepis, zgodnie z którym procedura wewnętrzna może być ustalona na podstawie umowy jako wspólna dla kilku urzędów lub jednostek organizacyjnych w ramach jednej gminy lub kilku gmin, pod warunkiem zapewnienia ich odrębności i niezależności od procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych i podejmowania działań następczych. Powyższe rozwiązanie zdecydowanie ułatwiłoby organizację, wdrożenie i przestrzeganie systemu ds. sygnalistów na terenie danej gminy – możliwe byłoby bowiem ustalenie jednej procedury – a co za tym idzie wyznaczenie osób zobowiązanych do obsługi sygnalistów – dla wszystkich jednostek organizacyjnych gminy, obniżając przy tym z jednej strony koszty jst, z drugiej zaś zapewniając równe traktowanie wszystkich osób świadczących pracę na rzecz „pracodawców”. Jedna wspólna procedura pozwoliłaby uniknąć sytuacji, w której na terenie jednej gminy część „pracowników” może korzystać z procedury wewnętrznej i dokonywać zgłoszeń na temat naruszeń, zaś pozostała część już nie – z uwagi na zatrudnianie przez „pracodawcę” mniej niż 50 osób.

Przechodząc zaś do mniej przyjemnych rozwiązań, które są proponowane w nowym projekcie ustawy należy podkreślić, że doprecyzowano pojęcie „organu publicznego”, co niesie za sobą daleko idące konsekwencje dla jst. Zgodnie z projektowanym przepisem przez organ publiczny należy rozumieć m.in. organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego. W praktyce oznacza to, że każdy organ wykonawczy będzie zobowiązany do ustanowienia zewnętrznej procedury przyjmowania zgłoszeń oraz do ich rozpatrywania w zakresie dziedzin należących do kompetencji tego organu. Innymi słowy każdy wójt (burmistrz, prezydent miasta),  zarząd powiatu  i zarząd województwa zobowiązany będzie do ustalenia procedury zewnętrznej niezależnie od tego, czy w danej jednostce obowiązują procedury wewnętrzne.  Tym samym w praktyce mogą wystąpić dwie sytuacje:

– w jednym urzędzie zostaną wprowadzone dwie, niezależne od siebie procedury – wewnętrzna i zewnętrzna

– w urzędzie nie zostanie ustanowiona procedura wewnętrzna, ale będzie wprowadzona procedura zewnętrzna

Procedura zewnętrzna – w przeciwieństwie do procedury wewnętrznej – nie korzysta z żadnych zwolnień „ilościowych”. Bez znaczenia będzie ilość osób zamieszkujących gminę czy pracujących na rzecz urzędu. Obowiązek wprowadzenie procedury zewnętrznej jest bezwzględny. Mając na uwadze okoliczność, że wójt jest jednocześnie kierownikiem urzędu, w praktyce może być odpowiedzialny zarówno za wprowadzenie procedury wewnętrznej jak i procedury zewnętrznej, co będzie przekładało się na konieczność opracowania dwóch niezależnych od siebie systemów. Dokładnie tak, systemów – nie procedur. Projekt ustawy nakazuje bowiem zapewnienie niezależności i odrębności procedury wewnętrznej od procedury zewnętrznej. Na dzień dzisiejszy zdaje się, że należy przez to rozumieć konieczność opracowania dwóch aktów, wyznaczenia różnych osób do przyjmowania zgłoszeń i podejmowania działań następczych w ramach zarówno procedury wewnętrznej jak i zewnętrznej, prowadzenia osobnych rejestrów zgłoszeń. Innymi słowy – stworzenia dwóch niezależnych od siebie ścieżek postępowania z całą „oprawą” w ramach jednego urzędu. Trudno sobie to w praktyce wyobrazić.

O ostatecznym kształcie systemu ds. sygnalistów będzie można mówić dopiero po ogłoszeniu przyjętej ustawy. Przy czym trzymamy kciuki, by wszelkie zmiany w aktualnie opiniowanym projekcie zmierzały do uproszczenia i wyklarowania zadań związanych z przyjmowaniem zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych w jednostkach samorządu terytorialnego.